Geloof in waarheid - Reactie op coronacolumn van Lisette Thooft

De column van Lisette Thooft 'Hoe eerlijk is het coronaverhaal?' maakte veel reacties los, zowel instemmende als fel kritische. Erik Borgman is vooral geschokt door het complotdenken dat de column aankleeft. "Denken dat we beheerst worden door een oppermachtig en alomvattend complot, verklaart waarheid vinden voor onmogelijk en waarheid zoeken voor zinloos. Je kunt alleen op je eigen gevoel vertrouwen." De Bezieling had de column, volgens Borgman, niet moeten plaatsen.

Door Erik Borgman

Toen ik de column van Lisette Thooft las, getiteld ‘Hoe eerlijk is het coronaverhaal?’, was mijn eerste reactie: ik zeg mijn medewerking aan de Bezieling op! Ik wil niet met mijn teksten in een rijtje staan als waarin ook deze tekst staat.

Natuurlijk mag Lisette Thooft schrijven wat ze wil en mag de Bezieling publiceren wat het wil. Maar had dit geschreven en gepubliceerd moeten worden? En wil ik functioneren in een omgeving waar het impliciete antwoord op beide vragen ‘ja’ is? Liever niet, is nog altijd het antwoord.

Maar ik ben wel over mijn schok heen en zal blijven schrijven. Maar ik kan niet anders dan proberen uit te leggen wat het probleem is. En waarom het zo fundamenteel is.

Leven met het coronavirus

Ik heb geen enkel bezwaar tegen een scherpe discussie over het coronabeleid. Er zijn in de reactie op de pandemie tal van fouten gemaakt. Sommige van die fouten zijn niet toevallig. Het hermetisch afsluiten van zorgcentra had niet moeten gebeuren. Dat het wel is gebeurd en zo lang doorging, hangt samen met het feit dat we collectief de stem van ouderen en dementerenden aanzienlijk minder serieus nemen dan andere stemmen. En ‘thuis blijven’ als wereldwijd effectieve anticorona-maatregel beschouwen, is tamelijk wereldvreemd. Wie geen huis heeft, kan niet thuisblijven, wie met zijn naasten verhongert als zij of hij niet werkt, kan dat evenmin.

Ik ga nog een stap verder. Ik heb zware bedenkingen tegen de oorlogsretoriek die we bij het bestrijden van het coronavirus gebruiken – we roeien het virus uit! – en de suggestie dat daarvoor alles moet wijken. Ik denk dat we moeten nadenken over hoe we op de een af andere manieren met dit virus kunnen leven. En met de opvolgers en mutaties ervan die in de toekomst zeker nog zullen komen.

Veldhospitaal aan schuilkelder

Inzet voor duurzame vrede is echter niet hetzelfde als ontkennen dat er oorlog wordt gevoerd. Er is een virus dat grote aantallen slachtoffers maakt. Dat is wat nu allereerst onze aandacht vraagt. Om in de beeldspraak van de oorlog te blijven: veldhospitalen bouwen en schuilkelders die echt beschermen.

En dan komen er groepen op die zeggen dat schuilkelders onnodig zijn en veldhospitalen schadelijk. Ze suggereren bovendien dat de veldhospitalen niet bedoeld zijn om gewonden te helpen, maar om geld te verdienen en dat de schuilkelders er eigenlijk toe dienen ons van onze vrijheid te beroven. Met geen ander bewijs dan dat er mensen geld verdienen aan de veldhospitalen en dat degenen die zeggen dat we in de schuilkelders moeten gaan om veilig te zijn, dat zelf niet consequent doen.

Dat het virus van het complottheorie ook de Bezieling geïnfecteerd heeft, vind ik schokkend. Ik geloof oprecht dat veldhospitalen en schuilkelders van levensbelang zijn. Daar kan ik mij grandioos in vergissen, maar iemand die mij daarvan wil overtuigen, moet de vergissingen aanwijzen en zicht bieden op een andere visie.

Almachtige leugen

Lisette Thooft schrijft haar column vanuit het gevoel dat wij fundamenteel voor de gek worden gehouden. Het beeld van de ouders die liegen over Sinterklaas zet de toon: ik voel het aan mijn water, dit klopt niet. Iedereen die het tegendeel beweert is naïef of zit in het complot. Natuurlijk kan het gevoel dat er iets niet koosjer is, aanleiding zijn om anders te gaan denken. Maar het kan niet de plaats van het denken innemen.

En liegen: dat is iets anders dan vergissen of misleid worden. Liegen betekent dat er bewust iets wordt voorgespiegeld waarvan een groot deel van de betrokkenen weet dat het niet waar is. Maar wie liegt er volgens Lisette Thooft? Liegt de Nederlandse regering? De Europese Unie? Liegen vrijwel alle gezondheidswetenschappers? Liegt de WHO? Er wordt geen spoor van argumentatie gegeven, laat staan dat duidelijk is waarom zij zouden liegen en – de achilleshiel van elke complottheorie – hoe dat massale liegen gecoördineerd wordt.

Want als over de coronapandemie structureel wordt gelogen, dan spreken wij van een wereldwijde samenzwering. Bovendien met een klaarblijkelijk voor de betrokkenen buitengewoon belangrijk doel, want politiek leiders zijn op basis van die leugens bereid de economie grote schade toe te brengen en hun aanhang onder de bevolking op het spel te zetten. Degenen die hun bevolking vooral te vriend willen houden, ontkennen het gevaar van het virus.

De ware verlichten

Wie trekt er aan al die touwtjes tegelijk en stuurt al die leugenaars aan? Nogmaals, het gaat niet om fouten of om een verkeerde manier van kijken, maar om liegen. En de Nederlandse regering zit volgens Lisette Thooft blijkbaar in het complot:

"Als een minister bijvoorbeeld het officiële verhaal onderschrijft dat er een killervirus rondwaart en dat ook mensen die niet snotteren het kunnen doorgeven aan kwetsbare ouderen, en hij knuffelt toch zijn oude schoonmoeder, dan weet ik dat hij liegt."

De uiteindelijke suggestie is dat ons vertrouwen in onszelf en ons lichaam wordt ondermijnd. Daar hebben ‘ze’ belang bij, want zo houden ‘ze’ ons onder controle en afhankelijk. Dat moeten ‘we’  niet laten gebeuren, want dat ondermijnt onze gezondheid echt en daarom zijn degenen die tegen alles wat gezegd wordt in volhouden dat ze aan hun water voelen dat het allemaal niet klopt, de ware verlichten.

Fundamenteel wantrouwen

Denkt u vooral niet, argumenteert u vooral niet, bewijst u vooral niets: dat is dwang. Vrij ben je als je je daar niets van aantrekt. Ik zal niet beweren dat achter deze redenering een wereldwijd complot schuilt, maar de opmars van dit trotse ongeloof in alles behalve het eigen gevoel, maakt mij bang. En, om voor een keer Lisette Thooft instemmend te citeren: ‘angst is aantoonbaar, bewezen, slecht voor de gezondheid en vertrouwen is aantoonbaar, bewezen, goed voor ons.’

Lisette Thooft wil blijkbaar vertrouwen bevorderen door fundamenteel wantrouwen te zaaien. Het gaat niet om de twijfel die ons de vraag doet stellen of we wel scherp en breed genoeg waargenomen, goed geanalyseerd en juist geredeneerd hebben. Niet om de nederigheid die zich ervan bewust is dat we heel veel niet weten en daarom voorzichtig en zorgvuldig moeten zijn. Het gaat over wantrouwen dat ervan uitgaat dat alles wat we denken te weten ons wordt voorgespiegeld met een sinistere bedoeling. Alleen het eigen gevoel is betrouwbaar, en dan ook absoluut betrouwbaar.

Waarheid

Ik geloof in waarheid en wijsheid. Waarheid verbergt en onthult zich, wordt tegengesproken en sijpelt door de kieren van de vergissingen en de leugens heen. Wijsheid ontvouwt zich als wij ons laten leiden door de waarheid die wij vinden en steeds weer tastend zoeken. Daarom moeten wij elkaars kennis verrijken en elkaar wijzer maken, mede door elkaar tegen te spreken en op blinde vlekken te wijzen.

Denken echter dat we beheerst worden door een oppermachtig en alomvattend complot, verklaart waarheid vinden voor onmogelijk en waarheid zoeken voor zinloos. Je kunt alleen op je eigen gevoel vertrouwen.

Daarom had het stuk van Lisette Thooft niet geplaatst moeten worden: het maakt spreken en schrijven tot het uitwisselen van standpunten in plaats van een gesprek met steeds weer de waarheid als inzet. Dat tast niet alleen het bestaansrecht van de Bezieling aan. Het verklaart spreken en schrijven a priori vruchteloos.

Maar dat geloof ik dan weer niet. Dus blijf ik lezen schrijven. Ook op de Bezieling.